Technologische en sociale vernieuwingen in preventie en zorg leveren een tegelijk hoopvol en schrikwekkend beeld van de toekomst. Technologisch en op vlak van (re)organisatie van de zorg is heel veel mogelijk, maar is het ook praktisch haalbaar en betaalbaar? Daarenboven is het niet evident om het huidige zorgmodel zomaar te veranderen. En toch lijkt gewoon verder doen op termijn niet houdbaar.

In de brochure “Innoveren voor Gezondheid” brengt het Nederlandse TNO een globale visie op de gezondheidszorg van de toekomst. Hoewel de origine en inspiratie van deze visie ‘van boven de Moerdijk’ is, is het holistische toekomstbeeld een zeer zinvolle basis om na te denken over een nieuw evenwicht tussen kosten en kwaliteit van de zorg en over de gezondheidsoutput.

The Big Picture
Innoveren is meer dan nieuwe geneesmiddelen en therapieën ontwikkelen. Het gaat over meer dan de klassieke spanning tussen “extra uitgaven” en “extra besparingen”. Het gaat veel verder dan vergelijkingen publiceren over de therapeutische resultaten van ziekenhuizen of zorgverstrekkers. Het is meer dan de recente focus op ‘risk management’.

Neem mee de TNO-helikopter, om een overzicht te krijgen van waar het de volgende tien jaar echt over zal gaan.  Om te beginnen krijg je een globaal beeld van de resem uitdagingen, technologische mogelijkheden en “hot issues” die op ons af komen.

Hetzelfde, maar anders

Verbetering van de door de patiënt ervaren zorgkwaliteit.
Om de eerste doelstelling te realiseren moet je meteen de patiënt nauwer betrekken bij het zorgproces. Je moet immers meten hoe de zorg door de patiënt ervaren wordt. Meteen kan je hem/haar nauwer bij het productieproces van de zorg zelf. Telemonitoring lonkt al om de hoek...

Verbetering van de gezondheid en vitaliteit van  een gedefinieerde populatie of specifieke doelgroepen.
Voor de tweede doelstelling heb je populatiegegevens nodig. Je kijkt niet langer naar de zorg “patiënt per patiënt”; je kan veel efficiënter werken, wanneer je de zorg richt op het systematisch verbeteren van de outcomes voor gelijksoortige populaties; groepen patiënten met gelijkaardige – vaak nieuwe – behoeften, gestratifieerd op basis van beschikbare en nieuw te verzamelen gegevens.

Vermindering van de kosten per capita (of in ieder geval de beheersing van de kosten).
Financieel praat je ook niet langer van bevriezen of inkrimpen van budgetten (= klassiek besparen), noch van het begrenzen of verminderen van de vergoeding per prestatie. Dat zijn de dingen waar zorgverstrekkers momenteel steevast van tilt slaan. Je vraagt wel om samen na te denken hoe men verspillen kan vermijden, teneinde zoveel mogelijk gezondheid te produceren met het beschikbare budget.

Een brede toepassing van moderne technologieën past perfect in elk van deze drie doelstellingen van Triple Aim, op voorwaarde dat je eerst nagaat in welke mate elke nieuwe technologie bijdraagt tot het realiseren ervan.

Een nieuwe definitie van “Gezondheid”
TNO stelt voor de klassieke definitie van “gezondheid” van de WHO uit 1948 te verlaten (“Volledig fysisch, mentaal en sociaal welzijn”): door de vergrijzing en chronische ziekten zijn zeer grote groepen van de bevolking volgens die definitie permanent en in feite ongeneeslijk “ziek”.

In plaats daarvan stelt men voor zowel gezondheid als ziekte te gaan “managen”. Dan hoef je elk probleem ook niet langer meteen te medicaliseren.

De nieuwe definitie, “Het vermogen van mensen om zich aan te passen en zichzelf te redden”, klinkt minder positief dan ze in feite is.

De patiënt wordt zoveel mogelijk ingeschakeld als actieve partner en is zeker niet het lijdend voorwerp, dat zorg ondergaat. In die nieuwe visie worden patiënten zo zelfredzaam mogelijk gemaakt, via ondersteuning en coaching, eerder dan “verzorging”.

Participatie is het leidmotief. Gezonde levensgewoonten, voeding en beweging, primaire en secundaire preventie, therapietrouw, meer zelfbeschikking en beslissingsrecht bij de behandeling zijn de basisingrediënten.

Moderne technologie – telemonitoring op kop – dicht de afstandskloof tussen de zorgverstrekkers en de patiënten (enerzijds) en de tijdskloof tussen twee consultaties (anderzijds).

Technologische innovatie
Innovaties in de farmaceutische industrie, biotechnologie en medische technologie worden – behoorlijk confronterend – in perspectief geplaatst. (zie figuren).

Indien men naast R&D innovatie ook sociale innovatie in kaart brengt, dan blijkt in de geneesmiddelensector de sociale component veel zwaarder door te wegen dan de R&D component, hoewel alleen de laatste steevast voor het voetlicht wordt gebracht door de innoverende bedrijven.

Toekomstige en nieuwste technologieën
Nanotechnologie, micro-elektronica, advanced materials, komen allemaal aan bod. Voor TNO zijn het echter waardevolle componenten van innovatie, op voorwaarde dat je ze in een breder perspectief integreert en evalueert.

Persoonlijk en participatief is deze benadering van “personalised medicines”: in een eerste stap zorgen biomarkers voor een selectie van therapie (“stratified medicines”). Dan volgt een verdere “personalisatie” van de therapie via componenten van psychologie, gezond gedrag enz.

In een uitgebreid hoofdstuk schetst TNO de randvoorwaarden, context en mogelijke opbrengsten van de “P4” benadering.

Migreren naar een nieuw zorgparadigma zal niet eenvoudig zijn. De weerstand tegen “change” zal groot zijn, in de zeer gereglementeerde sector, vol van tradities, vaste rollen en in feite eeuwenoude businessmodellen.

Toen ik Rudy Pauwels, in een publiek debat, enkele weken geleden vroeg waarom verandering en echte innovatie zo moeilijk zijn, antwoordde hij: “Omdat ons huidig model nog behoorlijk goed werkt”. Dat is waar. Alleen... Zullen we klaar staan voor verandering wanneer technologische en sociale opportuniteiten zich aandienen om meer gezondheid te produceren? Gaan we ons  snel genoeg kunnen aanpassen, wanneer de bedreigingen die we al lang zien aankomen, echt toeslaan? Nu daarover nadenken kost niets, maar kan straks heel veel opbrengen.

Dirk BROECKX – 21 november 2013