| ‘Libertarian Paternalism’, ‘Choice Architects’ en ‘Nudges’. Drie termen die de hoekstenen vormen van een boeiend boek over mensen helpen de juiste keuzes te maken. Ik gebruik in deze bespreking bewust de originele Engelse termen, omdat ze – beter dan een Nederlandse vertaling – mijn buikgevoel prikkelen: in deze aanpak zit muziek voor een brede toepassing in de gezondheidssector, met name om voorschrijfgedrag en therapietrouw te optimaliseren. De overheid zou ‘Nudge’ ook best eens lezen. Eerder dan te reglementeren, te controleren en te bestraffen, pleiten Thaler en Sunstein ervoor mensen zoveel mogelijk vrij te laten in hun keuze. Door kleine stenen te verleggen in de ‘flow’ van het keuzeproces kan je ze niet alleen aansporen te kiezen voor de beste optie. Je zorgt er ook meteen voor dat ze zelf meer (maatschappelijke) verantwoordelijkheid willen opnemen omdat ze zich niet betutteld voelen. We maken alle dagen keuzes. Dat doen we spontaan en snel op basis van ons buikgevoel. Slechts heel weinig keuzes worden rationeel en doordacht gemaakt.
Precies daarom de manier waarop keuzes worden aangereikt van cruciaal belang. | |  | De volgorde waarin alternatieven worden gepresenteerd, de context waarin we moeten kiezen of vormen van ‘sociale druk’ beïnvloeden zeer sterk de keuze. Wil je mensen sterk in één richting sturen, vul dan vooraf de beste keuze al in. Zo kan men gewoon ‘volgen’ en valideren, tenzij men heel bewust voor een andere optie wil kiezen Thaler en Sunstein rafelen het onbewuste proces van kiezen heel bewust uit elkaar. De vele voorbeelden draaien rond praktische en maatschappelijke keuze processen. Opvallend vaak gaat het over gezondheid, preventie en ziekteverzekering, wat het boek dubbel boeiend maakt. Libertarian Paternalism, Choice Architects & Nudges Liberatrian Paternalism : is het basisprincipe.
Laat mensen zoveel mogelijk vrij om zelf keuzes te maken (liberaal), maar help hen daarbij, zodat ze net ietsje makkelijker de juiste keuze maken (paternalisme). Choice Architecture : is de techniek.
Wanneer je beter begrijpt hoe mensen kiezen, wordt het mogelijk hen een kader te bieden waarin ze de optimale keuze makkelijker vinden. Zelfs indien je hier geen aandacht aan zou besteden, dan nog biedt je een (zij het veronachtzaamde) ‘keuze architectuur’, want kiezen doe je steeds binnen het kader waarin de keuzemogelijkheden worden aangereikt. Nudges : is het middel.
Het zijn de kleine duwtjes die mensen kunnen helpen de juiste keuze te maken. Econs, Humans, Planners & Doers
Het is onzin om ervan uit te gaan dat we allemaal steeds rationeel denken en beslissen. In feite worden ons gedrag en onze beslissingen hoofdzakelijk aangestuurd door ons buikgevoel. Percepties, emoties, cultuur, opvoeding en context spelen een veel grotere rol dan men denkt. (Dit is andermaal Systeem 1 en Systeem 2 of met andere woorden ‘de buik’ versus ‘het brein’, die hier al vroeger aan bod zijn gekomen). Thaler & Sunstein noemen mensen wanneer ze rationeel denken en beslissen “Econs” omdat ze dan een doordachte, ‘economische’ afweging maken van ‘kosten en baten’. Elders in het boek omschrijven ze dergelijke mensen als (verziende) ‘Planners’, omdat ze een lange termijn strategie volgen. | Maar in de meeste gevallen gedragen mensen zich als “Humans”, die vooral denken en beslissen op basis van menselijke gevoelens en emoties. Ze omschrijven dergelijke mensen ook als (bijziende) “Doers”, omdat ze snel en intuïtief handelen, zonder de tijd te nemen er grondig over na te denken of dit wel past in een lange termijn visie. Kiezen voor de juiste keuze
In de context van Libertarian Paternalism komt het erop aan mensen zelf de juiste keuzes te laten maken. De auteurs worstelen wel een beetje mee wat ‘de juiste keuze’ dan wel is. Want voor beleidsmakers of bedrijven is ‘de juiste keuze’ dan algauw de keuze die voor henzelf de beste is. Daarenboven grijpt de overheid meestal spontaan liever naar reglementering dan naar vrije keuze, wanneer het er op aan komt om te zorgen dat de burgers de juiste dingen doen. Zo werkt het natuurlijk niet. De ‘juiste’ keuze’ is in principe gewoon wat de beste optie is voor het individu indien hij/zij rationeel zou nadenken en kiezen wat zowel voor zichzelf als voor de gemeenschap het best zou zijn. Met andere woorden: het hele concept van Nudge gaat in feite van uit dat men in veel gevallen toch niet de tijd heeft of de moeite doet om goed onderbouwde, rationele beslissingen te nemen. Wil men mensen in die omstandigheden toch de vrije keuze laten, dan is het beter om choice architects dat denkproces in hun plaats te laten doen, om vervolgens de keuzemogelijkheden zodanig te schikken of te presenteren dat ze het individu in de juiste richting duwen (nudgen). Er zijn overigens enkele zeer goede redenen waarom men de vrije keuze voorop stelt, eerder dan via gebod of verbod te werken: - mensen willen niet graag betutteld worden, laat staan dat ze opgesloten worden in een reglementair keurslijf;
- mensen zullen makkelijker en met meer overtuiging dingen doen waar ze zelf voor gekozen hebben, eerder dan de dingen die hen opgelegd werden.
Gezond kuddegedrag
Het boek staat vol casussen en praktische voorbeelden. Zo is vrij kiezen door gezond kuddegedrag te bevorderen ook een vorm van nudgen. Kijk maar naar ‘Don’t Mess With Texas’. Jarenlang worstelde Texas met hardnekkig zwerfvuil. Vooral truckers gooiden achteloos bierblikjes en broodzakjes door het raam. | | | Informed Consent (en Verplicht Kiezen)
In het boek legt men de mechanismen bloot rond de keuze om orgaandonor te worden. Sommige landen hebben dit via een ‘opt-in’ geregeld (je moet jezelf opgeven als donor); andere kozen voor een ‘opt-out’ regeling (je moet aangeven dat je geen donor wil zijn). In dit laatste geval zou men denken dat er veel meer donors zijn, maar dat is niet zo. In beide scenario’s is het immers de gewoonte om sowieso toestemming te vragen aan de nabestaanden, wat het aantal effectieve donaties dramatisch doet dalen. De oplossing is volgens de auteurs om dergelijke belangrijke keuzes vrij te laten, maar wel iedereen te verplichten om – liefst op een geschikt moment – een keuze te maken. Voor orgaandonaties zou men bijvoorbeeld mensen kunnen verplichten om hun keuze verplicht kenbaar te maken op het ogenblik dat ze hun rijbewijs of een identiteitskaart gaan halen. eHealt Informed Consent
De volgende maanden en jaren worden we in ons land geconfronteerd met de informed consent voor het uitwisselen van gegevens in de gezondheidszorg. Op het eHealth Platform kan elke burger vandaag zijn informed consent geven, waardoor alle zorgverstrekkers waarmee hij/zij een therapeutische relatie heeft digitale gegevens kunnen consulteren, zoals het vaccinatie- en medicatieschema (Vitalink), het gedeeld farmaceutisch dossier, de samenvatting van het medisch dossier (SUMeHR) en medische gegevens uit het ziekenhuis. België heeft m.i. zeer verstandig gekozen om op basis van opt-in te werken. Nederland koos voor opt-out, wat leidde tot wantrouwen, veel politieke miserie en twee jaar tijdverlies (om uiteindelijk toch bij een opt-in terecht te komen). We kiezen er dus voor om klein te beginnen, met alleen die patiënten die er bewust voor hebben gekozen om vertrouwen te geven aan hun zorgverstrekkers en het systeem. Maar – terecht – merken de tegenstanders van de opt-in op dat dit niet alleen meer overtuigingskracht vraagt, maar ook dat hierbij de laagste sociale klassen allicht weer uit de boot zullen vallen. Om dit te voorkomen is de oplossing – na het lezen van Nudge – duidelijk. Zorg om te beginnen een goede informatiecampagne, zodat iedereen weet waarover het gaat. Bouw enkele verhaallijnen in bij soaps als Familie of Thuis waarin getoond wordt wat de informed consent precies inhoudt. Voer vervolgens de verplichting in voor elke burger om bij de volgende vernieuwing van de identiteitskaart of bij de eerstvolgende passage bij het ziekenfonds bewust te kiezen of men al dan niet toestemming geeft. Speel in de wachtruimtes bv. extracten uit de soaps op een scherm en registreer vervolgens aan de balie verplicht de keuze. Dit doet geen afbreuk aan de inspanningen die apothekers, artsen en ziekenfondsen inmiddels ook zelf kunnen doen om de informed consent te registreren, maar zo ben je wel zeker dat iedereen met de vraag gecionfronteerd werd, informatie heeft kunnen krijgen, heeft nagedacht en een informed choice heeft moeten maken. | | Tot men in een TV spot de Dallas Cowboys, de plaatselijke voetbalploeg, bierblikjes liet plat nijpen met de slogan ‘Dont’ mess with Texas’. Iedereen in Texas (en de USA) kent nu de slogan en het werkt, want na zes jaar was er al 75% minder zwerfvuil. Wat wetgeving en klassieke campagnes met het bestraffend vingertje niet vermochten, werd door deze creatieve en sociale nudge wel haalbaar. Emoticons
Een ander inspirerend voorbeeld van creatief en sociaal nudgen was het gebruik van emoticons op het jaaroverzicht van de energiefactuur. Een leverancier vergeleek daarop al jaren de cijfers over het eigen verbruik van gas of elektriciteit met het gemiddelde om zijn klanten aan te sporen tot zuiniger verbruik. Door een grote emoticon naast de cijfers te plaatsen, daalde het gebruik plots significant bij al wie een treurige smiley kreeg omdat hij meer dan gemiddeld verbruikt had. Maar paradoxaal genoeg daalde het verbruik ook nog verder bij diegenen een happy smiley kregen (wegens lager dan gemiddeld verbruik). Voordien had men gemerkt dat de laagverbruikers na toezenden van het jaaroverzicht soms meer gingen verbruiken, allicht omdat ze het gevoel hadden een voldoende, meer dan gemiddelde inspanning te hebben gedaan voor energiezuinig gedrag. De happy smiley gaf hen het gevoel dat hij inspanning sociaal gewaardeerd werd en moedigde aan om nog verder besparen. RECAP bij complexe cijfers
Stel dat je een geschikt telefonie tarief moet kiezen. Het aanbod is onoverzichtelijk, met meerdere operatoren, elk met een resem pakketten met allerlei combinaties voor telefoon, sms en internet. Om de concurrentie optimaal te laten spelen stellen de auteurs geen ingrijpende prijsreglementering voor, maar wel de simpele verplichting om jaarlijks aan elke klant de eigen gebruiksgegevens in een gestandaardiseerd digitaal formaat te bezorgen. Door dit op te laden op een gemeenschappelijk platform (opgezet door de overheid of een verbruikersorganisatie) kan men meteen zien wat dit eigen profiel zou kosten indien je naar een andere operator of een ander abonnement zou overstappen. Thaler & Sunsetin noemen deze vorm van nudgen ‘RECAP’ (Record, Evaluate and Compare Alternative Prices). Moderne digitale systemen maken het registreren en verzamelen van data mogelijk. De keuze wordt zeer makkelijk wanneer alle varianten worden voorgerekend op basis van je eigen profiel. Onzichtbare consumptie zichtbaar maken
Het zichtbaar maken van ‘onzichtbare’ consumptie kan ook een sterke nudge zijn. We zijn ons bv. niet bewust hoeveel elektriciteit we verbruiken op elk moment van de dag. Wanneer men een lamp in huis plaatst die groen oplicht wanneer we weinig verbruiken (of minder dan het gemiddelde) en die rood wordt wanneer men meer verbruikt, dan gaat men meteen minder verbruiken. Zou het zinvol zijn indien men via MyCareNet voortaan bij elke aflevering de totale jaarkost van de terugbetaalde geneesmiddelen van een patiënt mee op zijn kasticket zoud afprinten ? Wat indien men een indicator zou meegeven die aanduidt of je boven of onder het gemiddelde profiel (van je leeftijdscategorie of van patiënten met een gelijkaardige aandoening) zit ? SMART en Stikk.com
Wanneer je effectief iets wil veranderen aan je gedrag, zorg dan voor een duidelijk doel en zet voldoende druk op jezelf (beide zijn vrije keuzes, nota bene !). Een uitgeschreven actieplan met SMART doelstellingen (soms in de vorm van een eenvoudig geschreven ‘to do’ lijstje, soms als een heus meerjarenplan) is de goedkoopste en meest efficiënte methode om ervoor te zorgen dat je in actie zal schietenen je doelen waarschijnlijk zal halen. Beschrijf elk actiepunt Specific, Measurable, Achievable, Realistic en Timed. Wil je gewicht verliezen, meer sport doen of andere doelen in de gezondheidszorg bereiken, ga dan eens kijken op www.stikk.com (opgelet: met twee K’s). Daar kan je je eigen specifieke doelstellingen registreren, vastleggen hoe ze objectief kunnen gemeten worden (bv. je laten wegen door je partner) en een formule kiezen om gezonde druk op jezelf zetten. Je kan bv. voorzien dat op de dag waarop je je doel moet bereiken sowieso een mail vertrekt naar je familie en vrienden om te melden dat – al dan niet – je doelstelling bereikt hebt. Maar je kan ook geld inzetten. Die inzet kan je dan terugverdienen indien je de doelstelling haalt; anders gaat het geld naar een goed doel. Of je kan in groep intekenen en bepalen dat de inzet verdeeld wordt over diegenen die het doel halen. "Nudge" is een boek dat je aan het denken zet. Laat dit een nudge zijn om het te lezen… Dirk BROECKX – 28 maart 2014 Nudge (Improving decisions abot health, wealth and happiness)
© 2008 Richard Thaler & Cass Sunstein
ISBN 978 0 141 04001 1 |
