Het lezen van ‘The End of Illness’ door Dr. David Agus gaf me een bizar dubbel gevoel. Het boek bevat briljante nieuwe inzichten en een frisse kijk op gezondheid en gezondheidszorg. Maar ik had het soms wat moeilijker met lange passages, waarbij ik me soms afvroeg waar de auteur eigenlijk heen wou. Het was dus soms even doorbijten, tot je weer aan een ‘waw-moment' kwam. Ik probeer in wat volgt in tweemaal 10 punten de essentie van zijn boodschappen te vatten. Laat je vooral niet afschrikken door de aangekondigde lastigere passages en bekijk deze boekbespreking dus eerder als een eerste kennismaking om het ganse verhaal nadien zelf te lezen. Het is de moeite en het kan je alleszins motiveren om vandaag al te beginnen werken aan je eigen ‘end of illness’. Als oncoloog staat Agus helemaal in de realiteit van de zorg voor complexe, zwaar zieke patiënten. Je voelt meteen dat hij medisch en psychologisch zeer begaan is met zijn patiënten. Het verklaart ook waarom hij heel kritisch staat tegenover de huidige aanpak van de gezondheidszorg, hoewel hij die zelf toch vaak moet toepassen. Maar de man zoekt gedreven naar een nieuw paradigma voor de zorg en dat verdient altijd aandacht.

Boeiende nieuwe inzichten
Het boek van Agus is gebaseerd op een reeks logische en goed onderbouwde nieuwe inzichten:

1. Het huidige (oude) paradigma van de gezondheidszorg stamt eigenlijk uit de tijd van de ontdekking van bacteriën en virussen: die werden (worden) als externe factoren beschouwd die het lichaam ‘van buiten uit’ aanvallen. Je bestrijdt ze met geneesmiddelen om de ziekte ‘terug uit je lichaam weg te krijgen’.
2. De huidige gezondheidszorg is daarbij gebaseerd op een model van acute zorg: je wordt ziek → de arts identificeert de (specifieke, externe) oorzaak en stelt een diagnose → je krijgt een zo doelgericht mogelijk geneesmiddel om die oorzaak weg te nemen → je geneest.
   De kernboodschap van David Agus is dat we dat model dringend moeten verlaten.
   
3. De tijd van de grote doorbraakgeneesmiddelen die in dat model passen is trouwens ook voorbij. De farmaceutische industrie vindt steeds minder ‘Golden Bullets’ en de R&D pipelines drogen op. Dat komt omdat men verkeerd kijkt naar het lichaam, de ziekte en wat nodig is om het te genezen. Het wordt dus tijd voor nieuwe inzichten en een nieuwe aanpak.
   
4. Het lichaam is een ongelooflijk complex en dynamisch systeem. Het is als een bord spaghetti: wanneer je aan de ene kant trekt, beweegt er iets aan de andere kant. We weten eigenlijk nog maar bitter weinig hoe diverse biologische, genetische en psychologische mechanismen precies werken, laat staan hoe ze op elkaar inwerken. De auteur geeft plenty voorbeelden hoe geneesmiddelen of veranderde leefgewoontes vaak totaal onverwachte effecten hebben op heel andere plaatsen dan men dat verwacht.
   
5. De meeste ziektes worden veroorzaakt door het lichaam zelf. Je ‘krijgt’ geen ziekte; je lichaam ‘doet’ een ziekte. Ziektes vallen ons niet aan ‘van buiten uit’, maar worden veroorzaakt door factoren binnen het lichaam zelf.
   
6. Of je een ziekte zal ‘doen’ hangt grotendeels af van de wisselwerking tussen je ‘genetische voorbestemdheid’ en ‘omgevingsfactoren’. Bij die laatsten staan gedrag en leefgewoonten voorop (eerder dan ‘het milieu’). Dat heeft de patiënt volledig zelf in de hand en Agus pleit daarom nadrukkelijk voor meer ‘patient empowerment’ naar de toekomst. Hij reikt in de eerste pagina’s van het boek daarom meteen een concrete tool aan, namelijk een ‘Persoonlijke Gezondheidsinventaris’. Het zijn vier bladzijden met een exhaustieve vragenlijst over alle aspecten van je gezondheid, beleving en leefgewoonten.
   
7. Zowat alle mechanismen in je lichaam zijn gemaakt om ‘homeostase’ te bewaren: het bewaren van je eigen, persoonlijke, normale en evenwichtige toestand. Je hoeft overigens niet per se ‘normale’ waarden te hebben om gezond te zijn; je eigen gezonde evenwicht kan gerust afwijken van de norm, zonder dat je daarom hoeft ziekt te zijn. Omgekeerd moeten we in geval van ziekte het lichaam helpen om zijn evenwicht terug te vinden, eerder dan dit nog verder te verstoren.
   
8. Ontstekingsreacties (inflammaties) zijn een signaal dat het evenwicht verbroken is. Ze zetten meteen de deur open om een ziekte te doen want het evenwicht en de verdedigings-mechanismen zijn verstoord.
   
9. Om het evenwicht terug te vinden, zijn vaak eenvoudige middelen voldoende: een cardio-aspirine kan ontstekingen voorkomen; je voedings-, bewegings- of slaapgewoonten stabiliseren en normaliseren is vaak al genoeg. Over de precieze invloed van de geest op het lichaam weten we eigenlijk nog maar bitter weinig, terwijl onze mentale ingesteldheid in de toekomst zo goed als zeker de belangrijkste ‘omgevingsfactor’ zal blijken te zijn.
   
10. ‘The end of illness’ bereik je dus via doorgedreven preventie: we moeten een strategie ontwikkelen om zoveel mogelijk ziektes te voorkomen door de complexiteit van het lichaam te erkennen en er anders mee om te gaan, de risicofactoren beter te kennen en de omgevingsfactoren (voedingsgedrag en leefgewoonten) aan te passen om die risico’s te minimaliseren.

Voorspellingen en aanbevelingen
Voor de toekomst (en die begint vandaag al!) geeft Agus een resem voorspellingen en concrete aanbevelingen:

1. Je DNA is eigenlijk alleen een ‘lijst van onderdelen’. Je genotype bepaalt niet wat er precies zal gebeuren, wel wat er kan gebeuren. Het is het aanmaakrecept voor o.m. eiwitten, maar het is niet omdat je een bepaald stuk DNA hebt, dat de eiwitten waarvoor het codeert steeds aangemaakt zullen worden. Dat hangt van andere factoren af (en dat zijn precies de bovengenoemde omgevingsfactoren). Dat verklaart meteen ook waarom genetische karakteristieken doorgegeven worden van generatie op generatie, zonder dat ze daarbij in elke generatie tot expressie hoeven te komen.
2. Je moet dus zo gedetailleerd mogelijk je compleet ‘genetisch risicoprofiel’ kennen. Agus praat hier over zijn eigen bedrijf, Navigenics, dat genotypering aanbiedt. Hij relativeert de psychologische problemen die zouden kunnen ontstaan door het ‘weten’ wat je (genetisch voorbestemd) te wachten staat. Het is beter te weten wat er kan gebeuren dan in onzekerheid of onwetendheid te leven. Zelfs wanneer je een hoog risico hebt om een ziekte te ontwikkelen, wil dat niet steevast zeggen dat je ze zal krijgen (prevalenties van 100% zijn zeldzaam). Je risico’s kennen kan wel een goede motivator zijn om je gedrag en gewoontes aan te passen en de ziekte te voorkomen.
   
3. Genetische biomarkers worden krachtige voorspellers om te weten welke medicatie geschikt is en – al dan niet – zal werken bij een persoon. Stratified medicines worden allicht de norm, met medicatieschema’s en -doseringen op maat van elk individu.
   
4. Je eiwitten geven een uitstekend beeld van je gezondheidstoestand. Ze variëren mee met je gezondheidstoestand en zijn dus uitstekende verklikkers om aan te geven wat écht te gebeuren staat. Maar je ‘eiwitprofiel’ is vele malen complexer dan je genetisch profiel. Proteomics wordt een nieuwe technologie waarmee over een aantal jaren een compleet beeld van je eiwitten kan worden gemaakt. De illustratie op de kaft van het boek is daar een voorbeeld van. Je ziet meteen grafisch hoe complex 'proteomics' zijn. Agus maakt daarom de vergelijking met meteorologie: daar slaagt men er vandaag ook in om een uiterst complex systeem met ongelooflijk veel gegevens via supercomputers zodanig in kaart te brengen dat tiendaagse weersvoorspellingen stilaan mogelijk worden.
   
5. Je eiwitprofiel zal, naast je genetisch risicoprofiel, in de toekomst zeer specifieke aanwijzingen kunnen geven waar het in je lichaam precies dreigt fout te lopen.
   
6. Je microbioom is een uiterst belangrijke factor die je gezondheid mee helpt te bepalen. Elke persoon leeft in symbiose en draagt tienmaal meer micro-organismen in en op zich mee dan hij cellen in zijn lichaam heeft. De darmflora is daar het bekendste en meest herkenbare voorbeeld van. Het helpt te begrijpen waarom je enterotype in de toekomst ook een belangrijk (derde) profiel zal worden om zicht te krijgen op je gezondheidstoestand. De wisselwerking tussen het eigen lichaam en die triljoenen micro-organismen bepalen immers in grote mate hoe gezond je eigenlijk bent.
   
7. Om je toekomst te kennen is het ook bijzonder nuttig om naar het verleden te kijken: Agus raadt aan om niet alleen je eigen medische voorgeschiedenis nauwkeurig in kaart te brengen en bij te houden. Hij moedigt je ook aan om de medische voorgeschiedenis van je familie goed te kennen en te documenteren. Vaak wordt daar met de nodige schroom of helemaal niet over gepraat, terwijl het de goedkoopste en minst invasieve manier is om je risico’s in kaart te brengen.
   
   Vervolgens begint Agus aan een reeks hoofdstukken hoe je je risico's kan beheren en beheersen. Eerlijk gezegd verloor ik hier vaak de draad van zijn verhaal en deze 120 pagina’s waren het moeilijkst om door te raken. Hoewel ook hier soms interessante nieuwe inzichten worden aangebracht, was dit naar mijn gevoel het meest verwarde stuk van het boek.
   
   
8. Agus pleit uitgebreid tegen het gebruik van vitaminesupplementen en voor het eten van verse groenten, fruit, vlees en vis.
   
9. Hij steekt de loftrompet voor voldoende beweging en geeft daarbij zeer specifieke raad hoe je dit best aanpakt.
   
10. Tenslotte bepleit hij een strakke regelmaat voor periodes van slaap en pleit hij ook voor het inbouwen van regelmatige momenten van rust. Eigenaars van honden en katten leven langer, omdat hun viervoeters ze automatisch een meer geregeld leven doen leiden, inclusief meer beweging.
    

Twee blinde vlekken
Ik zat de hele tijd te wachten op de visie van Agus op twee concrete aspecten die in zijn verhaal zouden passen, maar die niet aan bod komen:

• Hoe verklaar je vanuit zijn inzichten het feit dat we ('ondanks' de huidige aanpak, die in vraag wordt gesteld) elk jaar een trimester aan gemiddelde levensverwachting winnen?
• Welke rol kunnen zorgverstrekkers spelen bij de noodzakelijke Patient Empowerment? Met name: hoe kunnen artsen en apothekers het ordenen, delen en interpreteren van je vijf 'risicoprofielen' helpen te ondersteunen?

The end of…?
Gaan we naar een toekomst zonder ziektes? In feite zou dit boek beter ‘The End of Healthcare As We Know It’ heten. De voorbeelden en argumenten van Agus zijn bijzonder overtuigend om te begrijpen waarom de gezondheidszorg – en de geneesmiddelensector in het bijzonder – dringend toe is aan een fundamentele transformatie. Hij geeft meteen een complex en toekomstgericht recept om gezondheid en zorg radicaal anders aan te pakken.
Daarvoor zal er nog veel moeten gebeuren.
De technologie en de wetenschap is in volle ontwikkeling. Naar het slot toe pleit Agus er ook nadrukkelijk voor om de mentaliteit van patiënten en zorgverstrekkers te veranderen met het oog op het verzamelen en delen van veel meer informatie. Hij trekt de parallel met de vlotte manier waarop we veel andere informatie digitaal delen (Facebook, Twitter en Google op kop), terwijl gezondheidsgegevens nog steeds opgesloten worden in kleine, individuele vakjes, afgeschermd wegens privacy en beroepsgeheim.

The beginning of…
We moeten precies veel meer informatie verzamelen en leren om ze geanonymiseerd – dus met strikte bescherming van de privacy – te delen, zodat we allemaal samen eruit kunnen leren en daardoor langer en gezonder leven. Videogames, Google Trends en weerberichten zijn voor de auteur mooie voorbeelden en modellen waarvan we in de gezondheidssector moeten leren afkijken om anders te leren omgaan met het verzamelen en verwerken van gegevens.
In zekere zin is dit boek dus helemaal niet ‘the end of…’ , maar wel ‘the beginning of…’ Het kan een rijke bron van inspiratie zijn voor een hele nieuwe kijk en een innoverende aanpak om meer gezondheid en levenskwaliteit te gaan produceren. Dat veronderstelt wel dat we bereid zijn afscheid te nemen van onze oude, vertrouwde maar ook verouderde modellen en kiezen voor de nieuwe paden die David Agus aanwijst.

Dirk Broeckx – 14 april 2012

The End of Illness
© 2011 Dr. David B. Agus – First published January 2012
ISBN 978-1-84983-915-0