Bij toeval ontdekte ik deze week dat Bert Leufkens opnieuw scenario’s rond geneesmiddelen heeft gemaakt. Hij bracht me enkele decennia geleden de kunst bij van het toekomstdenken en het uitwerken van scenario’s? Dat waren de beginjaren van IFB. Kijk nu maar even over mijn schouder mee, wanneer ik de verhalen toen (1993) naast deze van nu (2013) leg.

Driemaal is scheepsrecht
Eerst was er de opdracht om een strategische denkoefening te helpen voorbereiden. Dan begon ik het volgende IFB FarmaCafé (2 oktober !) voor te bereiden: de toekomst van de terugbetaling van geneesmiddelen. En dan was ik ook nog volgend boek aan het lezen: “De Toekomstmakers” (een verjaardag cadeau van een goede vriend).

Soms vallen de stukjes van een puzzel vanzelf in elkaar. Zo vind ik soms onverwacht het onderwerp en de inhoud voor een volgende "7de". Voorelk van bovenstaande drie activiteiten moest ik in de toekomst  kijken. Scenario’s zijn daar een prima methode voor. Ze geven geen pasklare antwoorden, maar je moet jezelf wel helemaal inleven in de wereld zoals die er binnen 10 of 15 jaar zou kunnen uitzien. Ver genoeg vooruit kijken helpt antwoorden te vinden voor belangrijke stratgeische vragen, omdat je niet gehinderd en geremd bent door de dingen waarmee je vandaag bezig bent.

1993
Tot driemaal toe dacht ik dus aan de allereerste scenario oefening die ik ooit las, geschreven door de man die me vervolgens de techniek leerde, tijdens de allereerste jaren van IFB in België. Bert Leufkens, inmiddels Prof aan de universiteit van Utrecht en  actief bij de Nederlandse Commissie ter Beoordeling van Geneesmiddelen (zeg maar de Nederlandse CTG), schreef in 1993 een “Scenario analysis of the future of Medicines”. In het artikel, gepubliceerd in de BMJ, legt hij de techniek uit,  die door Peter Schwartz op punt werd gesteld  voor Shell. Vier scenario’s leveren vervolgens plausibele verhalen over hoe de wereld van geneesmiddelen zou kunnen evolueren over de periode 1990 tot 2005:

• “Sobriety in sufficiency”,
• “Risk Avoidance”,
• “Technology on Demand” en
• “Free Market unfettered”.

Wie ze naast elkaar wil lezen, KLIKT HIER.

Kritische Onzekerheden
Elk van de vier verhalen bevat andere uitgangspunten voor de belangrijkste “kristische onzekerheden”:

• Waar zullen de prioriteiten van de overheid liggen?
• Hoe gaan we met nieuwe technologieën om?
• Hoe zal het hele gezondheidssysteem evolueren ?
• In welke context zullen zorgverstrekkers werken?
• Hoe zullen mensen kijken naar geneesmiddelen?
• Waar zal research vooral op gericht zijn?

Elk van deze vragen lijkt onoplosbaar. Er zijn immers steeds diverse  antwoorden mogelijk. Door alle  antwoorden een beetje logisch te bundelen, kom je tot vier totaal verschillende toekomstbeelden, waarbinnen je makkelijker telkens je eigen strategie kan ontwikkelen.

En dat is nu precies waarvoor scenario’s dienen: nadenken hoe de toekomst er uit kan zien en hoe je je dan best opstelt. Met andere woorden: ga niet uit van één toekomstige omgeving, want dan ga je meestal extrapoleren, vertrekkend van wat je vandaag kent en veronderstelt. Vertrek van meerdere, totaal verschillende omstandigheden. De toekomst wordt immers vaak bepaald door “Black Swans”: totaal onverwachte wendingen, zoals "9/11" of de bankencrisis.

2030
En laat nu (enkele google searches later) diezelfde Bert Leufkens toch dit jaar, precies 20 jaar later, opnieuw dezelfde oefening gedaan hebben. Ditmaal produceerde men geen stoffig artikel in de BMJ, maar een leuke website, waarop de scenario’s in woord en beeld uitgelegd worden.

Vier kritische onzekerheden worden in de analyse meegenomen,elk vanuit twee hypothesen:

• personalised medicines ("common practice" of "niche"?)
• regulering ("wereldwijd" of "status quo")
• omgaan met risico’s ("nultolerantie" of "risico acceptatie/eigen verantwoordelijkheid")
• overheidrol m.b.t. veiligheid ("detailregelgeving" of "toezicht op zelfregulering")

U ziet het: telkens actuele dilemma’s, waarvoor duidelijk verschillende hypothesen worden vooropgesteld. Dit leidt ditmaal tot volgende vier scenario’s (klik maar op elke titel, als je het filmpje wil zien).

1. De Markt Zet Aan
2. De Chinezen Komen 
3. Brave New World
4. Links en Rechts Ingehaald

Roadmap
Het leuke aan oude scenario’s is natuurlijk dat je ze – zoveel jaren later – opnieuw kan vastnemen om te zien of je het bij het juiste eind had. Dat zit met die oude scenario’s van Bert helemaal goed. Het heeft wat langer geduurd dan 2005 (het fameuze kanteljaar waarin de bocht naar zuinig en goedkoop geneesmiddelenbeleid echt werd ingezet), maar het is inderdaad hoofdzakelijk het “Sobriety” scenario dat het gehaald heeft, zij het met hier en daar trekjes van de andere verhalen. Dat is overigens normaal: scenario’s geven je geen glazen bol die je éénduidig de toiekomst voospelt; het zijn wel  roadmaps waarmee je de weg kan vinden naar de toekomst.

Ik maak me dus sterk dat de nieuwe scenario’s van Bert Leufeks e.a. -- hoe ongelooflijk en onverwacht ze ook mogen klinken -- andermaal behoorlijk juist zullen blijken te zijn (al we ze in 2030 nog kunnen lezen).

Als je daarstraks al niet geklikt hebt op de titels, doe het dan nu! Want deze verhalen geven ook vandaag al te denken. Ze bereiden je voor op alles wat de toekomst te bieden heeft.

Dirk BROECKX – 21 september 2013