| Teken in gedachten een driehoek. Dat is de samenleving. Op de eerste hoek staat de bevolking; op de tweede de economie; op de derde de politiek. In een ideale democratie zijn deze drie hoeken mooi in evenwicht. Maar vandaag is dat niet meer zo. (Multinationale) bedrijven en de vrije marktwerking breiden hun macht en impact op de samenleving steeds verder uit. De media en de bevolking vreten het vertrouwen en de macht van de politiek nog verder weg. De driehoek is uit evenwicht en dus wankelt de democratie. Dat is het uitgangspunt van “De Democratie Voorbij” van Luc Huyse. Welke mechanismen veroorzaken de problemen en is het mogelijk in de moderne, complexe maatschappij de politieke ‘hoek’ en dus de democratie terug te versterken? Diagnose en medicatie: nadenken en doen
Een boek van Luc Huyse lezen is makkelijk en moeilijk tegelijk. Hij speelt met woorden en beelden die lastig te begrijpen concepten vlot binnen laten lopen in je verstand. Dit boek is ook uiterst goed gedocumenteerd en sterk gestructureerd. Maar tijdens het lezen begin je te beseffen dat elk boek van Huyse een oproep is ‘om er iets aan te doen’. Dit is geen vrijblijvende lectuur: ik voel telkens weer de drang tot nadenken en toepassen. | |  | ‘De Democratie Voorbij’ omvat drie blokken, elk van ongeveer 50 pagina’s. De eerste twee blokken zijn de ‘diagnose’: Wie bevolkt de drie hoeken van de driehoek? Waarom ontsporen de relaties die lopen over de drie zijden van de driehoek? Het derde en laatste blok gaat over de ‘medicatie’: hoe kunnen we de democratie herbewapenen en herwaarderen? Waarom verliest de driehoek zijn evenwicht ?
Grote economische crisissen worden veroorzaakt door de vrije economie die de bovenhand haalt. Eind van de jaren ’20 kregen de bedrijfswereld en de financiële markten ook als eens de bovenhand. Het vervolg is gekend. En de communistische experimenten om de economie in meerjarenplannen te vatten leidden ook tot weinig goeds. Het zijn voorbeelden van wat er gebeurt indien het evenwicht in de driehoek wordt verstoord. Dat is ook vandaag weer het geval. Huyse analyseert in de eerste hoofdbrok van het boek waarom de politieke hoek verzwakt door het uiteenrafelen van de politieke macht (vroeger hoofdzakelijk nationaal, nu tegelijk meer lokaal en regionaal, maar ook Europees en wereldwijd). Hij trekt zwaar van leer tegen de vermarkting van belangrijke overheidsfuncties, die eigenlijk uitsluitend monopolies van de politiek zouden mogen zijn: private bewakingsbedrijven, milities en privélegers (denk aan de VS in Afghanistan); uitbesteding van gevangenissen en detentiecentra; vermarkting van de gezondheidszorg… Het middenveld als sterkhouder
Ook in de hoek van de bevolking spelen negatieve mechanismen. Media vergroten de verkeerde dingen uit in de politiek en het water wordt steeds dieper tussen de bevolking en de politici. De verbrokkeling van de traditionele partijen maken besturen steeds moeilijker. De individuele verwachtingen liggen daardoor (te) hoog, waarbij compromissen sluiten als zwakheid wordt aanzien. Vele van deze verzwakkingen van de politieke hoek zijn het gevolg van een falend of verdwijnend ‘middenveld’. Huyse benadrukt het historische en toekomstige belang ervan. Diverse soorten organisaties bevolken het midden van de driehoek. Van lokale en sociale clubs over beroepsorganisaties tot vakbonden en ziekenfondsen, vervullen ze de rol van bindmiddel tussen de drie hoeken van de driehoek. Enerzijds kunnen dergelijke organisaties als filter optreden om de essentie van de ruis te scheiden in de communicatie naar politiek en bedrijfsleven. Anderzijds kunnen ze ook de vertaalslag maken naar hun achterban, wanneer moeilijke beslissingen moeten gecommuniceerd worden. Het middenveld kan overleggen en compromissen sluiten met de politiek en/of de bedrijven en deze correct doen begrijpen en uitvoeren door de bevolking, hun achterban. In feite zijn het precies daarom essentiële instrumenten van een goed functionerende democratie. Moed en doorzettingsvermogen
In de laatste 80 pagina’s van “De Democratie Voorbij” gaat de auteur op zoek naar remedies om de zieke democratie terug op de been te brengen. Gezien de politieke toestand en het belang van de volgende vijf jaar regeerperiode is het een uitgelezen moment om de recepten die hij voorstelt goed te overwegen en ter harte te nemen. Alleen al daarom zou dit boek verplichte lektuur moeten zijn. Dat is niet eenvoudig, want tussen een reeks positieve voorstellen duiken ook opnieuw verwijzingen naar nog meer ziekmakers op. Het gaf me even het gevoel dat de democratie reddeloos verloren is, wanneer Huyse scherp blijft in zijn analyse van enkele binnenlandse en buitenlandse pogingen van herstel: ‘G1000’ (B), ‘Big Society’ (UK) en de ‘Participatiesamenleving’ (NL). Er is meer nodig om de markten terug te dringen en de bevolking te mobiliseren tot echte co-creatie van de wereld waarin ze willen leven. De oplossingen die worden voorgesteld zullen moed en doorzettingsvermogen vragen, zowel bij de bevolking als bij de politici. Een verstrekt middenveld kan daarbij een cruciale rol spelen, op voorwaarde dat ook daar blijk wordt gegeven van moed en doorzettingsvermogen. Moed om van zijn eigen veilige eiland te komen en te leren samenwerken in moderne netwerken (wat onder meer verstandig vertrouwen en nieuwe taakverdelingen vereist). Doorzettingsvermogen om verstarde structuren en denkpatronen (van ‘vriend’ en ‘vijand’) te doorbreken. Twee maal Antwerpen
Het aanslepend Oosterweel verhaal is voor Huyse een mooie (?) casus om te ontrafelen hoe de bevolking en de bedrijven erin slagen de politiek in zijn hoekje te drummen. Maar de manier waarop de wijk achter het Centraal Station in Antwerpen in co-creatie tussen de bouwpromotor en de lokale drukkingsgroepen tot stand is gekomen, wordt dan weer een voorbeeld hoe het in de toekomst anders, vlotter en beter zou kunnen gaan bij grote projecten van ruimtelijke ordening: intensief overleg, noch voor de eerste plannen worden ingediend, tussen partijen die normaliter tegenstanders zouden moeten zijn, leidt tot vertrouwen en wederzijds begrip voor de belangen en prioriteiten die moeten in evenwicht worden gebracht. De politiek moet hierbij niet de macht naar zich toe trekken, maar de betrokkenen aanmoedigen om gezamenlijk voorstellen uit te werken, die vervolgens politiek kunnne bevestigd en uitgevoerd worden. Macht kan groeien door ze eerst te delen. De oplossing ligt niet in Brussel
Luc Huyse is het schrijven nog lang niet verleerd. Even helder en doordacht als hij kan spreken, levert hij met zijn meest recente boek een scherpe en zeer kritische analyse van wat de democratie heeft ziek gemaakt. Hij schrijft er meteen ook een aanzet van behandeling bij voor. In een wereld vol maatschappelijke, economische en culturele veranderingen, lijkt de democratie te wankelen. Huyse levert stof tot nadenken: hoe draaien de tandwielen van de mechanismen die het doen fout lopen en waar kunnen we stutten en bijsturen om te zorgen dat ‘de politiek’ niet langer gewantrouwd wordt, maar terug zijn belangrijke maatschappelijke rol kan vervullen. De oplossing ligt niet in Brussel, wel tussen onze twee oren: inzicht, overleg en samenwerking zijn hefbomen waarmee we de wereld kunnen verzetten. Dirk BROECKX – 7 juni 2014 | 
