‘Gezondheid is gedrag’. Daarmee besloot ik vorige week mijn artikel, in de wetenschap dat ik die zin in deze bijdrage meteen zou moeten nuanceren. Want de juiste slogan is eigenlijk ‘gezondheid is gewoonte’.
In mijn zoektocht naar de oorzaken en remedies om therapietrouw en gezonde levensgewoonten te verbeteren, dacht ik een heel eind opgeschoten te zijn door het ontdekken van motivationele strategieën en het feit dat we keuzes alles behalve rationeel maken. Na het lezen van ‘Macht der Gewoonte’ van Charles Duhigg realiseerde ik me pas hoe belangrijk gewoonten zijn.
Ben je ook geïnteresseerd om te weten hoe gewoonten werken en hoe je ze kan aankweken ? Lees dan verder… Het boek opent met een verhaal dat meteen de toon zet. In een obscuur Iraans stadje, waar regelmatig (gewoontegetrouw) gewelddadige rellen uitbarstten, slaagt een Amerikaanse majoor erin daar geweldloos en efficiënt een einde aan te maken. Hij bestudeert videobeelden en ziet dat voedselverkopers in kraampjes op het marktplein een cruciale rol spelen in de ‘gewoontelus’ die de rellen doet ontstaan. Door de kraampjes te verbieden op het marktplein doorbreekt hij de gewoontelus en de rellen houden prompt op. | | 
| De gewoontelus
Hoe werken gewoonten eigenlijk?
Een ‘signaal’ zet ons aan om een bepaalde ‘routine’ (= het gewoontegedrag) te volgen, met het oog op een ‘beloning’. Dat is in al zijn eenvoud het basisconcept, namelijk de gewoontelus.
Het ‘signaal’ kan van alles zijn (een tijdstip , iets wat we zien of ruiken, enz.), net zoals de ‘beloning’, die iets zintuiglijk (bvb. iets lekkers proeven) kan zijn, maar ook gewoon een ‘goed gevoel’.Een gewoonte kan ‘positief’ zijn: je denkt niet na wanneer je – ergens tijdens je ochtendroutine – je tanden poetst, maar je doet het wel met het oog op de beloning, namelijk een frisse mond.
Een gewoonte kan ook ‘negatief’ zijn: op welbepaalde momenten hunkert een roker vanzelf naar een sigaret. Hij steekt er een op, met als beloning de rush van nicotine, of zelfs gewoon het goed gevoel dat rokers hebben met een sigaret in hun mond. Hunkering en geloof
De hunkering naar de beloning is een tweede belangrijk concept dat gewoonten aanstuurt. Het is de ‘motor’ achter de gewoontelus. Hij slaat aan bij het ‘signaal’ en doet ons (zonder dat we er verder bij nadenken) de ‘routine’ volgen om de ‘beloning’ te bereiken. | Wil je een goede gewoonte aanleren of een slechte gewoonte herprogrammeren, dan is er een derde essentiële component nodig, namelijk ‘geloof’. Je moet oprecht geloven dat je het goed kan doen. Dat heeft voor een stuk te maken met (het trainen van) wilskracht; voor een stuk ook omdat we gewoon met onbewuste mentale processen bezig zijn. Je moet jezelf dus mentaal de kans geven om te slagen.
Duhigg leert je in de loop van het boek aan de hand van talloze voorbeelden hoe dit allemaal precies werkt. Hoe je wilskracht met ongelooflijk eenvoudige hulpmiddelen kan doen toenemen of waarom groepsgevoel ervoor kan zorgen dat goede gewoonten op lange termijn gerespecteerd blijven. Een heldere structuur
‘Macht der Gewoonte’ is bijzonder goed geschreven. Enkele verhalen lopen als een rode draad doorheen verschillende hoofdstukken. In drie delen diept het boek alle aspecten van ‘gewoonten’ uit. Eerst leer je hoe individuele gewoonten ontstaan, welke cruciale elementen gewoonten bepalen en hoe je daar kan op ingrijpen zodat je gewoonten kan leren veranderen.
Vervolgens onderzoekt Duhigg gewoonten in bedrijven en organisaties en tenslotte beschrijft hij hoe gewoonten werken in de samenleving. Telkens worden theoretische mechanismen geïntroduceerd en geïllustreerd aan de hand van sprekende verhalen die soms zelfs een beetje spannend gebracht worden.
Duhigg is uiteindelijk zelf geen wetenschapper maar een journalist, die schreef voor The Los Angeles Times en The New York Times. | | Enkele feiten op een rijtje - Meer dan 40% van onze dagelijkse verrichtingen gebeurt op basis van gewoonten, niet van (rationele?) beslissingen. Gewoonten bepalen ons leven veel sterker dan we denken, temeer omdat ze vaak ontstaan zonder dat we het beseffen.
- Gewoonten voer je onbewust uit. Het zijn heuse automatismen, waarbij je niet nadenkt wanneer je ze volgt. (Ze zijn zo ‘onzichtbaar’ dat ik er zelfs nog niet bij stilgestaan had, hoe belangrijk ze zijn voor gedragingen die met thera-pietrouw en gezonde levensgewoonten hebben te maken!)
(Lees ook even het tweede kaderstukje)
- Zonder gewoonten kunnen we niet vlot leven: we zouden ganse dagen moeten nadenken wat we gaan doen en hoe we de dingen die we dan gekozen hebben moeten doen.
- Onze geest maakt geen onderscheid tussen goede en slechte gewoonten.
- Gewoonten zijn geen onwrikbare lotsbestemming. Je kan ze veranderen, zeker wanneer je weet hoe ze werken en hoe je ze kan ‘herprogrammeren’.
- ‘Oude’ gewoonten blijven wel steeds latent in onze geest aanwezig. Daarom herval je ook makkelijk in oude (slechte?) gewoonten.
| | Een gezonde aanrader
Dit boek is een absolute aanrader voor al wie gezondheidszorg anders – met name patiëntgerichter – wil leren benaderen. Want gewoonten zijn zo ‘onzichtbaar’ dat je er niet aan denkt, laat staan dat je er spontaan technieken zou op baseren om de resultaten van preventie en behandelingen te verbeteren.Het boek is dus boeiend en tegelijk zeer herkenbaar. Plots krijg je inzicht waarom en hoe je een hele boel dingen dagelijks doet. | Gewoonte
Gewoonten zijn zo onzichtbaar dat je er nooit aan denkt.
Een verhaaltje ter illustratie:
Twee jonge vissen zwemmen naast elkaar en ontmoeten een ouder vis, die de andere kant op zwemt en zegt: ‘En jongelui, hoe is het water?’
De twee jonge vissen zwemmen nog even verder en dan kijkt de een naar de ander en vraagt : ‘Wat is water in hemelsnaam?’
(bron: David Foster Wallace) | | | Duhigg schrijft zeer ‘oplossingsgericht’. Hij is ervan overtuigd dat je de mechanismen van gewoonten kan leren herkennen en dat je dus ook kan leren gewoonten te (her)programmeren. Het boek legt dan ook de brug tussen een boel ongrijpbare en onbewuste mechanismen en een pragmatische manier waarop je er toch bewust kan op ingrijpen. Goede gewoonten aanleren
Wil je een gewoonte ‘bewust’ aanleren, kies dan een gepast signaal (= het moment of de omstandigheid waarin je de gewoonte / het gewenste gedrag nodig hebt) en een beloning, waarnaar je kan hunkeren. In de autorijschool / slipschool leren ze wat je moet doen wanneer je je wagen voelt wegslippen. Dat gevoel is het signaal. Het (reflexmatige) gedrag dat men je aanleert is de routine (namelijk ontkoppelen, kijken naar waar je wil terechtkomen, enz.). De beloning (waarnaar je hunkert!) is uiteraard veilig op de baan blijven en zonder blutsen of builen verder kunnen rijden. | Afleren
Een slechte gewoonte ‘afleren’ is heel moeilijk. De hunkering is vaak zo groot dat je bij het signaal haast niet anders kan dan het ongewenste gedrag vertonen. Maar je kan een slechte gewoonte wel ‘herprogrammeren’. Je moet daarvoor het signaal en de beloning eerst leren herkennen. Vervolgens ga je op zoek naar een alternatieve routine die dezelfde of een gelijkwaardige beloning kan geven.Iemand die rookt kan de momenten leren herkennen waarop de hunkering roept, om vervolgens bewust een ander gedrag te ontwikkelen dat ook voldoening brengt zonder sigaret (een babbeltje slaan met een buur of even opstaan, je ontspannen en wat bewegen). Geloven dat je dat kan, is hierbij essentieel.
Moeilijk gaat ook
Dat lijkt moeilijk. Maar kijk dan eens naar organisaties die van het herprogrammeren van gedrag hun core business hebben gemaakt. Denk maar aan Weight Watchers, Anonieme Alcoholisten, enz. Deze organisaties gebruiken – al dan niet bewust – de mechanismen en drivers die Duhigg netjes op een rijtje zet.
We kunnen er voorlopig alleen maar van dromen dat we dit ook in de gezondheids- en geneesmiddelensector spoedig gaan gebruiken.
We kunnen er natuurlijk ook een gewoonte van maken. Dirk Broeckx – 14 augustus 2012
Macht der Gewoonte
Waarom we doen wat we doen en hoe we dat kunnen veranderen
© 2012 Charles Duhigg
ISBN 978 90 263 2303 4
Veen Bosch & Keuning uitgevers nv, Antwerpen
Oorspronkelijke titel:
The Power of Habit – Why We Do What We Do and How To Change It) www.thepowerofhabit.com |
