Risk (Dan Gardner)

14/05/2010 - Risk (Dan Gardner)

Waarom reageren en handelen mensen niet rationeel, zeker wanneer ze (gezondheids)risico’s moeten evalueren? Slechts twintig percent van wat we doen en denken komt niet ons verstand. De rest is “buikgevoel”. Zeker als we omgaan met angst en gevaar. Zorgverstrekkers zouden de onderliggende oorzaken en mechanismen van dat gedrag onder de knie moeten hebben. Lees “Risk (The science and Politics of Fear)” en je zal begrijpen waarom ik in de module “De Patiënt” in de training “Prepare for the Future” zoveel belang hecht aan motivationele strategieën.

De beelden van de vliegtuigen die op 9/11 in de WTC-torens vlogen, zijn voor altijd gebrand in onze geest als symbool voor terreurdaden. De luchtvaart kwam toen na enkele dagen terug op gang, maar het duurde een vol jaar voor vliegtuigreizen terug het niveau haalden van vòòr de aanslagen. Dat jaar werd beduidend meer over land gereisd. In alle stilte vielen daardoor 1.595 extra verkeersdoden. Ze waren allemaal nutteloze en vermijdbare slachtoffers van onze viscerale angst voor terreuraanslagen. De objectieve kans op een terreuraanslag in een vliegtuig (als je na 9/11 een jaar lang elke maand het vliegtuig had genomen = 1/135.000) was immers ruim 22 kleiner dan de kans te sterven in een auto-ongeluk (op jaarbasis = 1/6.000). In de media werden de aanslagen en de 3.000 doden die ze veroorzaakten maandenlang uitgesmeerd. Van de 1.595 extra verkeersdoden die de aanslagen nadien onrechtstreeks veroorzaakten werd nergens gerept. Waarom?

“Buik” en “Brein” schatten gevaar anders in
“Risk” legt haarfijn en boeiend uit waarom we zo irrationeel denken over gevaar. We hebben allemaal twee systemen in ons lijf waarmee we risico’s evalueren: ons buikgevoel en ons verstand. Het eerste werkt instinctief en dus bliksemsnel. Het tweede heeft tijd nodig om na te denken, te evalueren, eventueel wat te rekenen en dan te beslissen. Dus volgen we steeds spontaan en eerst “de buik”, hoewel die ons vaak op het verkeerde been zet. Te weinig en alleszins veel later krijgt soms “het brein” de kans de zaken in het juiste perspectief te bekijken.

Dat is het vertrekpunt van “Risk”. Gardner legt uit hoe “de buik” werkt. Die volgt keurig een wetenschappelijk en politiek programma (“the science and politics of fear”) om zijn krakkemikkige risico analyse te maken. Om te beginnen volgt “de buik” de Wet van de Gelijkenis (of gelijkaardigheid). Als we denken iets te zien, dan houden we dat spontaan ook voor realiteit. Dat werkt in twee richtingen: als we een Van Gogh (denken te) zien, dan is het voor de meesten onder ons ook een Van Gogh. Maar omgekeerd kunnen experts soms, puur op buikgevoel, een vervalsing al herkennen, ook al hebben ze die nog niet grondig kunnen onderzoeken. Ze “voelen” gewoon of het een authentiek stuk is of niet omdat ze gewoon zijn “the real thing” te zien en dus heel kleine afwijkingen beter opmerken.

“Buik” over “brein”
Het gekke is dat “het brein” vaak “de buik” volgt, wanneer er onvoldoende informatie is om zelf tot een andere conclusie te komen. Het brein zoekt (en vindt) dan allerlei “rationele” redenen waarom we denken dat iets gebeurd is, hoewel daar in regel geen greintje evidentie voor bestaat.
Onze buik beschikt nog over een resem andere mechanismen om supersnel te reageren bij gevaar. Om te weten hoe “the Anchoring Rule”, “the Rule of Typical Things” en “The Good-Bad Rule” werkt, zal je het boek moeten lezen.
Met een onuitputtelijke schat aan zeer herkenbare voorbeelden en gedocumenteerd met een onuitputtelijke reeks psychologische studies en in de media beschreven voorvallen, loodst de auteur je door het labyrint van onze buik en ons brein. Hij legt de diepere mechanismen bloot die bepalen hoe we omgaan met de risico’s en gevolgen van asteroïden, tsunami’s, bomaanslagen, seriemoordenaars, genetisch gemodificeerd voedsel en silicone borstimplantaten.

De media voeden de buik, eerder dan het brein
Gardner wijst op de grote verantwoordelijkheid van de media, die de cultuur van de angst systematisch onderhouden, want “alleen slecht nieuws is goed nieuws”, nietwaar? Nieuws moet zo snel mogelijk en in hapklare brokken gebracht worden. Voor nuancering of toelichting is tijd noch ruimte. Eindredacteurs doen er nog een ferme schep bovenop met schreeuwerige, schokkende en uitvergrote titels. Allemaal voer voor onze “buik”, zonder dat het “brein” nog een kans krijgt de waarheid te achterhalen.
Wanneer we naast elkaar leggen hoe buik en brein naar terrorisme kijken, dan wordt pas echt duidelijk hoezeer we onszelf en onze maatschappij opgesloten hebben in een web van angst en gevaar. Let wel: Gardner zegt niet dat we – zelfs hele kleine – risico’s moeten verwaarlozen. Hij reikt wel gegevens aan om er anders (en vooral objectiever) mee om te leren gaan.
Zijn conclusie: er is nog nooit in de geschiedenis een betere tijd geweest om in te leven. Maar laat je buik dit niet afpakken en geef je brein de kans om het in te zien.

Wat kan je er professioneel mee doen?
In de gezondheidszorg en zeker de geneesmiddelensector zou je al deze Regels niet alleen moeten kennen, je zou er ook heel alert moeten voor zijn en ingrijpen wanneer ze ons en de patiënten op het verkeerde been zetten.
Neem nu de “Good-Bad Rule”, die ervoor zorgt dat de meeste mensen overtuigd zijn dat kanker dodelijker is dan hart- en vaatziekten. Want kanker is “slecht” en het hart is “goed”. Onze buik schat iets slecht altijd gevaarlijker in dan iets goeds, ongeacht wat de statistieken zeggen. Vandaar dat preventie zo moeilijk is wanneer de oorzaak van de ziekte door de buik onterecht als “goed” wordt aangevoeld.
Dit is maar eenvoudig voorbeeld. In het boek vind je veel meer dingen die je als zorgverstrekker aanspreken. Het confronteert de diverse Regels met de manier waarop we omgaan met epidemiologische en statistische data over gezondheid en geneesmiddelen.
Gardner vertelt hoe silicone borstimplantaten van 1990 tot 1994 in de verdomhoek werden geplaatst (met uiteindelijk een gigantische class action schadevergoeding) zonder enige grondige epidemiologische analyse. In 2006 trok de FDA uiteindelijk het verbod op silicone implantaten in, bij gebrek aan bewijs. Het negatieve buikgevoel van de meeste vrouwen van deze generatie zal allicht nooit verdwijnen.

Dirk Broeckx – 14 mei 2010

‹‹‹Back

TRAININGS