“Gezondheid is Gedrag” en “Gedrag is Motivatie”. Wil je mensen aansporen tot gezond gedrag –  voeding, bewegen, therapietrouw – volstaat het dus niet om (veel) informatie te geven. Er zijn immers nog twee andere stappen nodig, namelijk “begrijpen” en “motiveren”, maar die vergeten we al te vaak.

Gedrag wordt maar een beetje rationeel bepaald
Omdat we als artsen of apothekers getraind zijn om rationeel en evidence based wetenschappelijk te denken, gaan we er van uit dat raadgeven en informatie verstrekken op zich zal leiden tot therapietrouw. Volgt de patiënt die raad of posologie instructies niet op, dan is hij ofwel dom, ofwel koppig. (We zeggen dat niet, maar denken het meestal wel). Meer dan 50% van de afgeleverde medicatie wordt niet optimaal gebruikt. Een majeur probleem, dat onvoldoende aandacht krijgt.

In feite wordt slechts 20% van ons gedrag rationeel bepaald. De overige 80% worden aangestuurd door cultuur, opvoeding, gewoonten, percepties, emoties… Dan zitten we in de wereld van de motivationele stratgieën.

Social Media snuffelen
We denken ook ten onrechte dat medicatie, voorgeschreven bij het bezoek aan de arts, keurig opgehaald en genomen wordt. Een boeiende recente studie snuffelde op sociale media naar commentaren van patiënten over hun intenties om voorgeschreven medicatie niet te nemen: schrik voor (vaak ongekende) nevenwerkingen en ‘ik gebruik al genoeg medicijnen, waren de meest gehoorde excuses om een nieuwe therapie toch maar niet te starten.

De raad van onbekenden op Twitter of Facebook bleek vaak ‘geloofwaardiger’ dan wat de dokter of apotheker had gezegd.

Geconfronteerd met dit soort bevindingen, reageren we als zorgvertrekkers gepikeerd en weinig rationeel: ‘Al dat internet gedoe zorgt alleen maar voor desinformatie en lastige, mondige en recalcitrante patiënten... ‘

Schuif die negatieve gedachten even opzij om uit te vinden wat er werkelijk aan de hand is. Het ‘web’ gaat immers niet meer weg en we moeten sowieso leren hoe en waarom de patiënt denkt en handelt. Al die desinformatie en dat ‘wangedrag’ op het internet steken lost niks op.

Drie stappen
Om van ‘informatie’ naar ‘actie’ te geraken (met andere woorden om van raadgeven tot echte gedragsverandering te komen), zijn er in feite drie stappen die men doorloopt. In bijgaand schema zijn dat de drie ‘kolommen’. Telkens staat bovenaan wat de patiënt geacht wordt te doen en onderaan wat de arts of apotheker zou moeten doen.

In eerste instantie is informatie wel degelijk nodig. Goede en begrijpelijk gebrachte evidence based informatie is ‘het Olympisch minimum’. Die info kan gewoon feitelijk zijn. Maar er zijn ook efficiëntere kanalen: een filmpje of een verhaal (storytelling) werken vaak beter dan een folder of gewone mondelinge uitleg.

Vraag de patiënt om uitleg
Die informatie kan pas ‘werken’, indien de patiënt ze ook begrepen heeft. De enige manier om uit te vissen of iemand iets begrepen heeft, is vragen om het uit te leggen. Dus in de tweede kolom helpt het hoegenaamd niet om nog meer uitleg en raad te geven, wel om de patiënt via een geschikte vraag zover te krijgen dat hij/zij zelf vertelt wat hij van zijn ziekte of geneesmiddel (en gebruik) weet.

Luister goed: verkeerde info of ‘gaten’ kan je dan meteen dichten door specifiek – en liefst alleen waar nodig ! – extra informatie aan te reiken. Overigens, indien de patiënt alles goed begrepen heeft, is een aanmoediging en appreciatie voor zijn parate kennis zijn verdiende beloning.

Gedrag is Motivatie
Maar zelfs indien de patiënt alles perfect begrepen heeft, zal het gedrag niet noodzakelijk consequent aangepast worden. Want “gedrag is motivatie”. Je verandert maar je gedrag indien je daarvoor ‘diep in jezelf’ de juiste motivatie hebt gevonden. Elke roker weet heel goed waarom roken ongezond is, maar hij zal pas stoppen wanneer hij de juiste motivatie heeft gevonden.

Terwijl “begrijpen” nog een rationeel proces is, behoort “motivatie” tot de ‘niet rationele’ processen in ons brein: je neemt een geneesmiddel niet in omdat je rationeel overtuigd bent van de farmaco-therapeutische meerwaarde van de molecule, wel omdat het je zal helpen om terug de trap op te kunnen lopen of zonder hoofdpijn de dag door te geraken. Voor chronische medicatie komt de echte motivatie meestal nog van veel dieper (‘Omdat ik mijn kleindochter over een aantal jaren nog wil zien trouwen’).

Om van informatie tot een echte gedragswijziging te geraken vergt de aanpak dus niet één, maar drie stappen:

1. goed raadgeven (feitelijke informatie geven, of beter nog: storytelling !);

2. de patiënt het zelf laten vertellen (checken of alles goed begrepen is)

3. openlijk durven navragen en praten over de diepere (vaak gevoelsmatig en emotioneel gedreven) motivatie.

Oefenen tot je het anders doet
De commentaren op social media (zie hierboven) zijn in feite gewoon uitingen van (negatieve) motivatie. De enige mogelijke aanpak om die terug om te draaien is de drie bovenstaande stappen te doorlopen. Want al die negatieve motivatie, die men snuffelde op social media, is niet ‘de schuld van het internet’; men veronachtzaamde gewoon om de drie bovenstaande stappen te doorlopen met de patiënt.

Vraagt dat veel tijd? Neen. Het volstaat een bewuste communicatiestrategie in te prenten en enkele eenvoudige (persoonlijke) communicatietechnieken in te oefenen, zodat je hierover vlot met de patiënt leert praten. Die andere aanpak geeft niet alleen meer voldoening in je beroep. De patiënten zullen er dankbaar voor zijn (en gezonder ook !)

(Wie ‘hands on’ wil leren hoe dit werkt, nodig ik met plezier uit naar de P4F (Prepare for the Future) trainingen te komen).

Dirk BROECKX – 21 februari 2013